Theory U
De basis van mijn manier van werken

Begin citaat
“Geld. Voedsel. Watertekort. Schaarse hulpbronnen. Klimaat-ontregeling. Grootschalige armoede. Massale migratie. Fundamentalisme. Terrorisme. Financiële Oligarchieën. Er is een tijdperk van ontwrichting aangebroken. Maar toch is de mogelijkheid tot ingrijpende persoonlijke, maatschappelijke en mondiale vernieuwing nog nooit co reëel aanwezig geweest. Nu zijn wij aan zet en daarbij hebben we met de dood en wedergeboorte te maken.

Wat sterft is een oude beschaving, en daarmee een mentaliteit die maximaal gericht is op ‘ik’, materialisme, consumptie, de-groter-is-beter-illusie en een door specifieke groepsbelangen gedreven besluitvorming. Daardoor zijn we vervallen tot een toestand van georganiseerde onverantwoordelijkheid waarin we collectief gevolgen creëren die niemand wil.

Wat aan het ontstaan is, geboren wil worden, is minder duidelijk, maar daarom niet minder belangrijk.”
Einde citaat

Boek Otto Scharmer
Zo begint het boek ‘Leiden vanuit de toekomst’ van Otto Scharmer en Katrin Kaufer, beiden als docent verbonden aan het MIT, het Massachusetts Institute of Technology. Theory U heeft me vanaf de eerste kennismaking gefascineerd. Het gedachtengoed heeft me niet meer losgelaten. Zeker toen ik najaar 2015 een MOOC (Massive Open Online Course) heb gevolgd met vele interessante colleges van Otto Scharmer. De verbondenheid (achter mijn computer!) met zo’n 50.000 mensen over de hele wereld was een overweldigende ervaring. Een zintuiglijke ervaring die ik nooit eerder (zeker niet in een cursus) heb gevoeld.

Elementen van mijn procesadvies
Het gaat in dit bestek (de methoden die ik gebruik) veel te ver op diep in te gaan op de materie. Wel ga ik in op een paar praktische ervaringen die ik graag deel. Theory U klinkt theoretisch, maar dat is het in de praktijk zeker niet. Het bevat elementen die ik in mijn procesaanpak cq -advisering in de dagelijkse praktijk toepas. Sommige al van nature, omdat ze aansluiten op de manier zoals ik denk over de wereld en over de noodzakelijke transities. Daarom vormt Theory U (en ook de Golden Circle van Simon Sinek) de basis van mijn manier van werken.

Afbeelding 1 Bron: Otto Scharmer, MIT (Uit Mooc Theory U najaar 2015)

De theorie in kort bestek
De U verwijst naar de vorm van het proces omdat we eerst afdalen naar verbinding met de bron, en om van daaruit te gaan werken aan de toekomst. Terwijl we al jarenlang gewend zijn om van probleem naar oplossing te springen (zeg maar door van de ene poot van de U naar de andere poot te springen), probeert deze manier van werken de zingeving van de probleemoplossing te stimuleren (sensing). Onderin de U proberen we de aandienende toekomst met onze zintuigen te ervaren (presencing) en die vervolgens stapsgewijs vorm te gaan geven. Het springen van de ene poot naar de andere lijkt op snel succes, maar we krijgen daarmee geen beeld van de diepere noodzaak van de aanpak. Einstein zei het heel treffend: als je altijd doet wat je deed, krijg je wat je altijd al kreeg. Wil je iets fundamenteel anders krijgen, zul je ook fundamenteel anders moeten leren kijken en werken. Dat vraagt om een open mind, open hart en open wil. Met andere woorden, je kwetsbaar willen en durven opstellen en openstellen voor anderen en andere inzichten.

Weerstanden
Als je iets op een andere manier wilt aanpakken zal je ook weerstand ontmoeten. We deden het toch zo slecht nog niet? Waarom zouden we het anders moeten doen? We zullen tijdens het afdalen in de U eerst de vooroordelen (Voice of Judgment VoJ) moet slechten, vervolgens zullen we cynisme (Voice of Cynicism VoC) tegenkomen. En dieper in het proces ontstaat zelfs een vorm van angst (Voice of Fear, VoF). Deze geluiden zijn sterk en we mogen er de ogen niet voor sluiten. Ook deze energie zullen we moeten gebruiken om zoveel mogelijk mensen mee te kunnen laten doen. Iemand uitsluiten is geen optie. Langzaam begrip laten ontstaan is mijn advies. Verandering heeft tijd en aandacht nodig.

Afbeelding 2 Eigen tekening tijdens een college (MOOC) gemaakt

In de praktijk
Ik begin altijd met de ‘waarom-vraag’ alvorens aan de slag te gaan. Waarom willen we eigenlijk bijvoorbeeld een nieuwe visie? Waarom zijn we eigenlijk bij elkaar gekomen?

Pas als die vraag scherp is geformuleerd kunnen we aan de slag. Construeer met elkaar een veilige omgeving, zonde gedoe met Social Media en roeptoeteren. Jezelf kwetsbaar opstellen is geen gemeengoed in onze westerse samenleving. Maar een open mind, open hart en open wil, is niet iets vanzelfsprekends. Dat vraagt om wederzijds respect en ook het aanvoelen van elkaar.  Ik vraag de deelnemers niet om aan elkaar te frunniken, maar het vragen om de ogen te sluiten en een minuut in stilte na te denken over de waarom-vraag is al vaak heel veeleisend. Dat zijn we helemaal niet gewend.

Ik vraag de deelnemers altijd om goed naar elkaar te luisteren en te leren begrijpen waarom iemand een opmerking maakt. Ik vraag de mensen open te staan voor alle meningen in de groep. Pas dan kunnen we langzaam afdalen in de U. Ik ben als facilitator nooit tevreden met snelle antwoorden, en vraag altijd door. Hiervoor ik van tevoren toestemming, omdat dit onaangekondigd drammerig kan overkomen.

Het aanvoelen van de toekomst vul ik vaak heel praktisch in door met elkaar op excursie te gaan. Wandel met elkaar door de gebieden waarover het gaat. Laat je zintuigen het verhaal vertellen, en maak met elkaar een beeldverslag van de ervaring. Zo heb ik mensen ontmoet die al jaren beleid waren het maken voor een stadscentrum, zonder dat centrum regelmatig te ervaren en te bezoeken. De excursie was letterlijk een eyeopener.

Door verbeeldend te werken wakker ik het gebruik van de zintuigen aan en doe een beroep op de rechterhersenhelft van de deelnemers. Omdat het traditionele rationele denken en samenwerken te doorbreken, werk ik graag met het maken van visuals, of het laten knutselen van de deelnemers aan een collage van de visie of iets dergelijks. Ik hoor (na een aarzelend begin) dat werken met beelden een heel ander gesprek tot stand brengt. Een dialoog in plaats van een discussie. Het helpt om mind, hart en wil te openen voor elkaar. Vooral bestuurders die normaliter de godganselijke dag op basis van voorgekauwde ‘stukken’ vergaderen en anderen (vaak moeten) overtuigen, is dit een belevenis. De weerstand en aarzeling is over het algemeen ook best groot. De verbazing achteraf dat het een zeer zinvolle tijdsbesteding is en dat het leidt tot interessante inzichten, wellicht nog veel groter.

We zullen met elkaar door het oog van de naald moeten om de toekomst te kunnen voelen en ook te kunnen gaan vormgeven. Dat vraagt om lef, moed en ook om een fundamenteel andere aanpak. We zitten nu onder in de U.

Het laten uitkristalliseren van een visie of een aanpak is een vereiste om ook de samenleving (waar we het over het algemeen voor doen) te laten aanhaken en laten mee beleven. Niet iedereen is zich bewust dat het werken aan verandering heel kleinschalig kan beginnen. Groots en meeslepend zal je mij nooit zien werken. Transities en veranderingen zijn (in het beginsel) in mijn visie alleen op kleine schaal mogelijk, alvorens deze transitie zich als een olievlek gaat verspreiden. Waarom mislukken reorganisaties van grote intensieve menshouderijen zo vaak, terwijl op teamniveau het wel mogelijk is om anders met elkaar te leren werken?

Het maken van prototypen vind ik heerlijk om te doen. We vinden samen door een creatief en co-creatief proces mooie oplossingen en experimenten om de nieuwe wereld samen vorm te geven. Design thinking is een mooie vorm om samen de ideale oplossing te bedenken. Het vraagt ook om een andere manier van kijken. Samen iets creëren is mooi om te doen. Een prototype of experiment is ook best veilig om te doen, er is immers een kans dat het mislukt. In dat laatste geval hebben we weer iets geleerd. Vergelijk dit eens met het afrekenen van elkaar op het gewenste resultaat….